1 зал: "Кальвица сэлиэнньэтин историята"

Бөргө – Түгэнэ үрэх бэйэтин уутун Горнай Кэбээйи улуустарын территорияларыттан хомуйан, Кэбээйи улууһун киинэ Сангар бөһуөлэгэ турар сирин утары, өрүс хаҥас биэрэгэр айаннаан кэлэн, уутун Лена5а түhэрэр. Бу үрэ5и Горнайдар Түгэнэ аатынан билинэллэр, Кэбээйилэр Бөргө үрэх дииллэр. Сир картатыгар Бөргө – Түгэнэ диэн аатынан суруллар. Урэх, Лена5а түһэр сирэ, атын кини курдук үрэхтэртэн уратылаах. Түhэр сиринэн олус кэтириир, хаҥас биэрэгэр Лена өрүс мыраана. Халтан хайа биэрэгинэн үрэхпит дириҥэ 8 м чугаhыыр, өссө дириҥ сирдэрдээх дииллэр. Бу дириҥ чүөмпэ уута , өрүс балыга кыстыыр уулаах, кыһынын сытыйбат. Үрэх бу уута аныгы улахан муҥханан куhунун, сааhын бултатааччы. Бөргө – Түгэнэ үрэххэ Лена балыга тахсан уөскээн, уойан төннөр.

Хайа да сиргэ буоларын курдук өрүстэр, үрэхтэр түhэр сирдэрэ дьон – сэргэ сөбүлээн олохсуйар миэстэтинэн буолааччы.

Бу билиҥҥи Кальвица сэлиэнньэтин оло5ун, урут Бөргө олохтоохторо дииллэрэ үhү. Урут дьон сөбулээн олорор миэстэтэ эбит, өтөхтөр оннулара манна элбэхтэр. Урукку устуоруйата сэлиэнньэ быһыытынан биллибэт, ыаллар –дьоннор олорбуттара эрэ диэн сэhэн баар. Ол да буоллар, устуоруйаны интэриэhиргээччилэргэ көбүччү со5ус сурахтар, чахчылар бааллар.

Бу соторутаа5ыта, ыаллар хотон ба5анатын үүтүн хаhа сылдьаннао туой кеhуйэ эмтэркэйдэрин булбуттаахтар.

А5а дойду сэриитин эрэ иннинэ ыаллар оттук мастарын бэлэмнээри дүлүҥү эрбии сылдьан, мас иhиттэн тимир ырбаны булбуттарын туhунан сэhэн баар.

1998 сыллаа5ы улахан уу Кальвица сэлиэнньэтин улаханнык ылбыта. Уу түспүтүн кэннэ, сэлиэнньэ иhигэр уу сир араҥатын суурайбытыгар, өрдөө5үтэ туоска сууланан көмүллүбүт киhи уҥуо5а аhыллыбытын олохтоохтор бары көрбүттэрэ. Киhи суулаабыт туостара сиэдэрэй ойуулаа5а. Сорохтор кэпсэллэринэн, көмүллүбүт киhиэхэ металлическай киэргэллээ5э, кэнники көстүбэт, сүппүт. Ким эрэ ылла5а буолуо дэhэллэр. Оччолорго сэлиэнньэ электрическай ситимин олох саҥа бырайыагынан оҥорууга аналлаах биригээдэ дьоно (сахаттан атын омук дьонноро) кэлэн үлэлээн эрэр кэмнэрэ этэ. Бу киhи унуо5ун улуус кииниттэн, Сангартан, Дьокуускайтан сэлиэнньэни чөлүгэр түhэрэр улэлэри дьаhайса кэлбит салайааччылар эмиэ көрбүттэрэ. Археологическай чинчийиини ыыттарбатахтара, бульдозерынан буору саба астарбыттара, сытар сиригэр саатар бэлиэ туруорбатахтара.

Электрическай ситим улэтэ ыкса күhүн буппутэ. Улэни ыыппыт дьонтон үүттүүр станок үлэhитэ , барарын са5ана өйүнэн ыалдьан, ойуурга куотан хаалта. Көрдөөн булбатахтара. Ону олохтоохтор, ба5ар ол былыргы киэргэли кини ылта буолуо, ол сэтигэр моhуогурда5а дэhэллэрэ. Ол сэрэйии эрэ.

Бу сэлиэнньэ олохсуйуута, балык артыалын тэрийиини кытта сибээстээх. Оччолорго балык артыалын тегурук бэчээтэ «Бөргө» диэн суруктаа5а дииллэр. Ол адьас хойукка диэри туттуллубута үhү. Ону билигин 60-ча саастаах дьоннор кытта өйдүүллэр.Саба5алаан эттэххэ, бу сэлиэнньэ аата «Бөргө» ааты кытта ыкса сибээстээх. Кэбээйи улууhун территориятыгар олохтоох сахалар бу урэ5и Бөргө эрэ диэн аатынан билэллэр эбит. Былыр бу үрэххэ Бөргө диэн ааттаах улуу ойуун олоро сылдьыбыта үhү диэн сэhэн – номох баар. Онон бу үрэх түhэр сирин таhыгар олорон, бэйэтин биллэрэн ааспыт киhи буолуохтаах. Ханна хараллан сытарын кытта кистииллэр эбит.

Бөргө – Түгэнэ үрэххэ биhиги олохтоохторбут сүгүрүйэ сыhыаннаhаллар. Үрэхпит иккис дьиктилээ5ин туhунан Гуляев Петр Алексеевич (Мандыйа Бүөтүрэ) бэйэтэ кэтээн керуутун, Ар5ас сэлиэнньэтин олохтоо5ор Спиридонов Уйбааҥҥа (Тороксуут Уйбааҥҥа) сэhэргээбитин миэхэ кэпсээбитэ. Үөhээ ахтыбытым курдук өрүс балыга үрэхпитигэр кыстыыр, ол эрээри быhа холуйан 12 сыл буола буола балыга кыстыгар өлөрүн Мандыйа Бүөтүрэ 7-8 түбэлтэни бэлиэтии көрбутэ үhү, ити тугэн 1972, 1984, 1996 сыллардаахха буолбуттара биллэр. Бу туохтан сибээстээ5э науканан дакаастана илик. Онон, аныгы балык өлүүтэ 2008 сыл диэки күүтүллэр. Мандыйа Бүөтүрэ кэпсээбитинэн сорох дьылларга 1-2 сыл устата халбаҥнааhын баар буолуон сеп. Түгэнэ - Бөргө Лена хочотугар киирэн, Сииттэ үрэ5и кытта сэргэстэhэ айаннаан, Бөргө сэлиэнньэтиттэн чугас, ууларын хоонньоhуннара сүүрэн өрүскэ киирэллэр.

Сааскы халааннарга Сииттэ Бөргө үрэхтэргэ Лена уута эрдэттэн холбоhор, онтон буолла5ына, Сииттэ үрэх сүнньүнээ5и күөллэр кыралар, элгээҥҥитини хабааннаахтар. Бөргө Мырааны сыналаhанар, киниттэн уутун хомунар буолан, кини таhынаа5ы күөллэр бөдөҥнөр, сис күөллэр дэнэллэр.

Сэбиэскэй былаас сылларыгар Бөргө сэлиэнньэ5э балыксыттар артыаллара тэриллибитэ, кэнники холкуос буолан кырымахтаах саhылы, сүөhүнү, сылгыны иитэллэрэ. Сүрүн дьарыктара – балыктааhын.

1959 сыллаахха Кэбээйи оройуонун киинэ Сангаар бөhүөлэгэр көhөрүллүүтүнэн сибээстээн, Кэбээйи балыгын собуотун киинэ Таас Тумустан Сангарга көhөрүллүбүтэ. Балык собуотун балыксыттара Бөргө сэлиэнньэтигэр кэлэн холбоспуттара. Сэлиэнньэ улааппыта.

Ити кэмнэргэ былаас салайааччыларын, дьоруой, биллиилээх дьоннор ааттарын тэрилтэлэр, сирдэр ааттара оностор дьаhала туругуран турара. Берге сэлиэнньэтин да бу сабыдыал тумнубата5а, киниэхэ Кальвица аатын иҥэрбиттэрэ.

1930 сыллаахха бу сэлиэнньэ оло5ун уу ыла сылдьыбыт сура5а баар. Оччолорго манна Гуляев Николай Степанович (Уука Ньукулай), Гуляев Иван Степанович (Кекет Уйбаан) диэн убай –быраат ыал дьон сүеhү ииттэн , балыктаан сэниэтик олорбуттар. Ол 1930 сыллаа5ы халаан уута сүөhүлэрин ылан барбыт.

Иккис, халымыр со5ус халаан уута 1958 сыллаахха Бөргө сэлиэнньэтин, Кальвица аатынан холкуос эрдэ5инэ ылбыт. Олохтоохтор ол халаантан улахан ночоот- ороскуот буолта диэн сэһэргээбэтттэр. Үhүс бутун республиканы аймаабыт улахан халаан уута 1998 сыллаахха буолбута. 2001 – 2003 сылларга субуруччу, 2008с уу эмиэ ылыталаабыта. Бутэhик улахан уу 2018 сыллаахха сэлиэнньэни бүтүннүү ылан, олохтоохтор саҥа бөhүөлэккэ, сайын устата көhөргө күһэллибиттэрэ.

Сэрии кэнниттэн Кальвицаны, айан суолугар табыгастаах, бултаах - астаах сир буолан сөбүлээн, дьон утуу - субуу көһөн кэлэн испиттэр. Ол курдук, Спиридонов Прокопий Григорьевич дьоно Арыылаахтан (Үс Тамах), Гуляев Григорий Игнатьевич Күөл учаастагыттан, Азаров Алексей Васильевич Пятилетка холкуостан, Степанов Андрей Михайлович (Өндөрөй оҕонньор) Хатаҥтан, Гуляев Петр Алексеевич Мандыйаттан көһөн, мустан барбыттара. Онон төрүт олохтоохтор Гуляевтар, Азаровтар, Дьяконовтар буолаллар.

Кэбээйи улууһа. "Куокуй" кинигэттэн, Н. Терехов (Эмээки), 2007 с.

1936 сыллаахха «Собоһут» артыала Иккис речкаттан көһөн Бөргөҕө кэлбит. Онтон 1938-40 сыллартан Кальвица диэн аат иҥэриллэн, арыый бедөҥөөн колхоз буолбуттар. Сэрии сылларыгар (1943 с. көрдөрүүтүнэн) Кальвица холкуоһа маннык хаһаайыстыбалааҕа:

саьыл – 26 устуука
Ынах – 1
Борооску – 1
Сомуорускай о5ус – 1
Ат - 13
Биэ – 18
һа – 3
ҕос – 3
ҥэ 4-х биэ – 2
Тый - 2

Тохсунньу 12 күнүгэр 1943 сыллаахха көскө кэлбит Чурапчылары кытта холбоһук мунньах буолбут. Онно уопсай колхоз хаһаайыстыбата 119, дууһата 302 киһи буолбут. 7 киһиттэн састааптаах колхоз правленията талыллыбыт.

Бөргө бөһүөлэгэ аан-бастаан «Собоһут» балык артыала 2-с Речкаттан көһөн кэлиэҕиттэн тэриллибитэ.
Маҥнай биирдиилээн ыалынан олорбуттар. Ол курдук Гуляев Николай Степанович– Уукаа оҕонньор олохсуйбут. Бу биэрэги булан, саҥа ампаар дьиэни охсон, туhунан ампаардаах, хоспохтоох булуус омуhахтаах ньир-бааччы олорбута. Кини Ньукулай өтөҕөр олохсуйбута. Идэтийбит балыксыт, сэрии саҕана балыктаан, бултаан государствоҕа туттарара. Тыыл бэтэрээнэ, 5 оҕолооҕо. Улахан уола Ньукулай, сэриигэ баран, сэрии хонуутуттан төннүбэтэҕэ. Улахан кыыhа Өлөксөөндөрө иккис уола Ньукулай дойдуларыттан тэйбэккэ олохсуйан олорбуттара. Кыра кыыhа ууга дэҥнэнэн өлбутэ. Биир кыыс, Маарыйа, Сииттэ5э баран олохсуйбута. Уукаа оҕонньор холкуос үлэтигэр үгүс сыратын биэрбитэ. Кэлин кырдьан уолун Ньукулайы кытта олорон, 99 сааһыгар өлбүтэ. Уһун саастаахтартан биирдэстэрэ. Сүрдээх муударай, үтүө санаалаах кырдьаҕас этэ. Кинини кытта быраата Гуляев Иван Степанович (Көкөт Уйбаан) кэлэн олорбут (Гуляева Аксиния Алексеевна диэн кыысттах). Кинилэр олорбут дьиэлэрэ билигин суох, ол миэстэ Ньукулай оҕонньор өтөҕө диэн ааттанар. Бөһүөлэккэ кэнники Спиридоновтар төрүттэрэ, Мэхээчэ диэн киһи кэлэн олоро сылдьыбыт. Ол кэнниттэн бу миэстэҕэ Гуляев Кирилл Афанасьевич (Кирилэ оҕонньор), эдэр сааһыгар кэргэнинээн Ульяна Егоровналыын (Ылдьаас эмээхсин), уоллара Гриша буолан олохсуйбуттар. Онон 3-4 эрэ ыал баара үһү. Уукаа оҕонньор бииргэ төрөөбутэ Гуляев Афанасий Степанович Халтаҥ хайаҕа олорбут. Кини оҕолоро: Кирилл (Григорий Кириллович (Ыбычаа) уонна Аграфена Кирилловна а5алара), Иван (Хааччах)- 7 о5олоох, Варвара (оҕолоро- Анна Алексеевна, Андрей Алексеевич Павловтар, Кирилл, Варвара, Василий Петровтар).

Сэрии кэннэ уу ылбатах, айан суолугар табыгастаах, бултаах –астаах сир буолан сөбүлээн, дьон утуу – субуу көһөн кэлэн испиттэр. Ол курдук, Спиридонов Прокопий Григорьевич дьоно Арыылаахтан (Үс Тамах), Гуляев Григорий Игнатьевич Муҥур атахтан, Дьяконовтар Хаалыттан (Үс Тамах) учаастагыттан уонна Азаров Алексей Васильевичтаах «Пятилетка» колхозтан, Степанов Андрей Михайлович (Өндөрөй оҕонньор) Халтаҥтан, Гуляев Петр Алексеевич Мандыйаттан көһөн, мустан барбыттар. Онон төрүт олохтоохтор Гуляевтар, Азаровтар, Дьяконовтар буолаллар.

Билигин Ньукулай оҕонньор өтөҕөр «сурт кэриэстээх өтөх төҥүргэстээх» дииллэринии Кирилэ оҕонньор сиэнэ Гуляев Афанасий Григорьевич уонна Гуляевтар, Олесовтар, Левиннар, Ивановтар олохсуйан олороллор.

Төрүт олохтоохтор

Кальвица бөһүөлэгэр социальнай объектар

Кальвица бөһүөлэгэр культурнай-сырдатар үлэ, кырдьа5астар ахтыыларыгар олоҕуран, ол саҕанааҕы бөһүөлэккэ, биир уопсай үс квартиралаах дьиэҕэ ыытыллара, онно үгус агитационнай-маассабай үлэлэри оччотооҕу интеллигенция бэрэстэбиитэллэрэ ыытан, үгүс бэсиэдэлэри, лекциялары, дакылааттары оҥороллоро, сценкалары, пьесалары туруораллара, мунньахтар эӊин буолуталыыллара. Маҥнай бөhүөлэкпитигэр кулууп үлэтин маннык саҕалаабыта.

1953-1954 сыллаахха колхоз председателя Тихонов Афанасий Афанасьевич кэргэнэ Тихонова Анастасия сэбиэдиссэйинэн ананар.

Кэлин кулууп дьиэтин 1958-1964 сылларга Максимов Н.Н., Дьяконов Н.П. прорабтаан (оччотоо5у кэмӊэ тутуунан кинилэр дьарыктаналлара) биригээдэ хомуллан, маһын барытын атынан тиэйэн аҕалан, илиинэн солоон туппуттара. Оччотооҕу кырдьаҕастар кэпсииллэринэн бөһүөлэккэ Чурапчы көһөрүүлээхтэрэ Соломовтар диэн эмиэ олус көхтөөх дьон кулууп тутуутугар көмөлөспүт буолуохтаахтар дииллэр. 1965 сыллаахха тутуллан бүтэн кулууп дьиэтэ диэн анал ааттаах сынньалан дьиэтэ үлэҕэ киирбитэ. Бу олохтоох дьоҥҥо дьоhун бэлэҕинэн буолбута. Маҥнайгы үлэhиттэринэн, салайааччынан Дьяконова А.И. уонна тех үлэһитинэн Гуляева И.И. үлэлээбиттэрэ. Онно ааҕар балаҕан, радиоузел, кулууп, хонтуора үлэлээбиттэрэ.

1970-с сыллардаахха кулуубу эбии кэҥэтэн туппуттара, кулууппут улаата түспүтэ. Маннык киэҥ кулуупка үс оһох оттуллара. Ол са5ана 1968 сылтан ыла кулуупка сэбиэдиссэйинэн Новгородова Ульяна Николаевна, саӊардыы үлэлии-хамсыы сылдьар кэмэ этэ. Ульяна Николаевна Саха республикатын култууратын туйгуна, норуот ырыатын толорооччу, тойуксут, алгысчыт, улуус, республика фестивалларын элбэх төгүллээх лауреата. Саха норуотун традициятын, абыычайын тарҕатан элбэх наҕараадалардаах.

Ону таһынан бөһүөлэкпит кулуубугар араас кэмӊэ Бубякина П.А., Олесова Н. Е., Максимова (Олесова) Д.Н., 1978 сылга Калининский Алексей Кириллович, биллиилээх мелодист, СР культуратын туйгуна уонна кини кэргэнэ Калининская Варвара Иггокентьевна, Охлопкова А.Г., Сысоева С.С., үлэлии сылдьыбыттара. 1990 сылтан Азарова А.А. салайааччынан киирбитэ.

Нөӊүө сылыгар кулууп дьиэтэ туга да ордубакка умайан хаалан нэһилиэк дьонун-сэргэтин улаханнык долгуппута, өйдөрүгэр-санааларыгар умнуллубаттык хаалбыта.

Ол эрэн дьон-сэргэ санааларын түһэрбэккэ кулуубу оччотооҕу хонтуора дьиэтигэр көһөрбүттэрэ. Ону 1998 сыллаахха бөһүөлэкпитигэр улахан, алдьатыылаах уукэлэнбарарыгар, саӊакулуупдьиэтинуонна да атын тэрилтэлэри, дьон олорор дьиэлэрин улаханнык эчэппитэ, алдьаппыта. Онон сибээстээн кулууппут оскуола библиотекатын уонна мастерскойын дьиэтигэр көспүтэ.

2003 сылтан «2000 үтүө дьыала» программа чэрчитинэн Петухов Г.П. биригээдэтэ саӊа кулууп тутуутун са5алаабыта. 2008 сыллаахха бөһүөлэкпитигэр саӊа кулууп тутуллан бүтэн үлэҕэ киирэн үөрүүлээх аһыллыыта буолбута.

Культура оло5ор 20тэн тахса сыл бэйэтин сүдү кылаатын киллэрбит киһинэн Гуляева Е.В. буолар. 1992 сылтан худругунан, 2006 сылтан салайааччы быhыытынан күн бүгүнүгэр дылы үлэлии сылдьар. Кини СР культуратын туйгуна

2011 с. эдэр специалист Попова Л.Г. кэлэн улэлээн саҥа сүүрээннэри ктллэрэн барта. 2012 сылтан кулууппут уус-уран салайааччытынан Алексеева А.Е. үлэлиир.

Ыччат олоҕу кытта тэҥҥэ хаамсан, сайдан, культурнай олоххо, кэрэ5э түргэнник уһуйуллар-үөрэнэр үтүө үгэстээх. Ол курдук билигин саӊа кулууппутугар араас хабааннаах мероприятиялар, куонкурустар, бырааһынньыктар, дискотекалар тэрээһиннээхтик ыытыллаллар.

Онон биһиги бөһүөлэкпит кулуубун үлэһиттэрэ инникитин да5аны айымньылаахтык үлэлиир, кэскиллээх былааннардаах.

Культура үлэтин биир, оччотооҕу дьону-сэргэни сэргэхсиппит, саараппыт салаатынан буолар – киинэ. Кулуупка киноустановка хоhо 1956с. аhыллыбыта. Дэриэбинэ дьоно киинэ көрө улахан бырааhынньыкка курдук мусталлара. Бастакы киномеханик Хабибуллин Куокуйтан кэлэн киинэ көрдөрөн барара, онтон Еремеев Ударин Дмитриевич үлэлээбитэ, ол кэннэ олохтоох, Тихонов Николай Николаевич улэлии киирбитэ. «Украина» диэн киинэ көрдөрөр аппаратынан үлэлииллэрэ. Кини кэнниттэн бөһүөлэкпитигэр өр сылларга бэриниилээхтик киномеханигынан Гуляев Егор Петрович - II үлэлээбитэ, кини киинэ искусствотын пропагандалаан оччотооҕу культурнай олох күөстүү оргуйбута. Егор Петрович ханна да үлэлээтэр куруук улэҕэ эппиэтинэстээх, ситиһиилээх үлэһит аатын ылан элбэх Бочуотунай грамоталарынан,наҕараадаламмыта, «Коммунистическай улэ ударнига», «ССРС кинемотографиятын ветерана», «Улэ ветерана» аакка тиксибитэ.

Кэбээйи оройуонун сэбиэтин быһаарыытынан ыам ыйын 5 күнүгэр 1956 сыллаахха Таас Тумустааҕы кулууп иһинэн библиотека Кальвица сэлиэнньэтин кулуубугар көһөрүллүбүтэ. Ол бириэмэҕэ 1 штат сэбиэдиссэй уонна 1 штат уборщица көрүллүбүтэ. Бөһүөлэкпитигэр библиотекардарынан Кононова Анастасия Ивановна анаммыта. Салгыы маннык дьон үлэлээн ааспыттара:

Тихонова Анастасия – 1957-1959г.

Гуляева Серафима Егоровна – 1959-1965г.

Дьяконова Аксинья Иосифовна – 1965-1968г.

Азарова (Аргунова) Оксана Григорьевна – 1968-1969г.

20-тэн тахса сыл бэриниилээхтик, дьаныардаахтык Иванова Анастасия Афанасьевна 1969-1983г., онтон 1983-1985 с.с Петухова Анна Григорьевна үлэлии сылдьыбыттара. 1985 сылтан билиҥҥээҥҥэ диэри библиотекарынан Алексеева Авдотья Афанасьевна үлэлиир, эмиэ бэйэтин үлэтигэр олус бэриниилээхтик, сырдатар үлэнэн дьарыктанар. Сылын аайы кинигэ фондата хаҥыырын туһугар туруулаһан туран үлэлэһэр. 2019 сылтан Интернет ситимэ үлэҕэ киирдэ. Онон библиотека үүнэр, сайдар.

Бастакы дизель кэлэр, электростанция улэлиир.

Бастакы катер кэлэр, моториһынан Азаров Афанасий Алексеевич үлэлиир.

Бастакы тракториһынан Петухов Петр Петрович буолар.

1952 сыллаахха бастакы фельдшерскай пункт аһыллыбыта. Кини «2 речка» учаастагар үлэлээбитэ. Сэбиэдиссэйинэн Афанасьева Галина Васильевна анаммыта.

1953 с. – бу пункт Кальвица бөһүөлэгэр көһөрүллүбүтэ. Саҥа медпункт тутуллубута.

1954 с. – Голубева Декабрина Ильинична фельдшерынан улэлиир.

1955 с. – Дмитриева Анастасия Семеновна

1956 с. – Подымахина Рима Георгиевна

1956-1957 с. – Иванова Анастасия Семеновна

1957 с. – Васильева Клавдия Ивановна

1957-1959 с. – Эверстова-Максимова Татьяна Николаевна

1959 с. – Свитнева Вера Васильевна – акушерка

1959-1961 с. - Ажатаева Надежда Михайловна

1961 с. – Кычкина Анна Сергеевна

1962-1966 с. – Сметанина Анна Герасимовна

1968-1971 с. – Мушакова Люция Алексеевна

1971-1973 с. – Суякова-Завьялова Галина Григорьевна

1973-1975 с. –Айбетова Найля Исмагиловна

1975-1976 с. – Андреева Татьяна Михайловна

1976-1993 с. – Азарова Мария Афанасьевна

1993–2019с. – Гуляева Екатерина Егоровна

2019 сылтан эдэр специалист, Гуляева Лена Айааловна үлэлиир.

Саҥа Кальвица

2012 сыллааха Кэбээйитээҕи суол оҥорор тэрилтэ просека солоон саҥа Кальвицвҕв барар суол оҥоһуутун саҕалыыр. Онтон 2014 с. ООО “Ника “ ген.директор Семенов Максим Владимирович, суол кутуутун оҥорбута. Үөһэ тахсар сыыр олус туруору этэ, ону суол тутааччылар кыайбатахтара, билигин да сыыры дабайыы кутталлаах. 2018с. уу алдьаппыт суолун атын тэрилтэ кэлэн ремоннаабыта, сыыры тыыппатахтара.

Суол -иис суоҕуна, 2010 сыллаахха Александров И. салайааччылаах тутуу биригээдэтэ 25 дьиэни сыл иһигэр тутан бутэрбиттэрэ. Ыаллар бу дьиэлэригэр 2018 сыллаахха улахан халаан уута ылбытыгар көһөн тахсыбыттара.

2013 сылга СПМ “Альянс “ тэрилтэ, генеральнай директор Сергеев Павел Николаевич салайааччылаах, водозабор тутуутун са5алаабыта. 2018с. “Заречнай” ЖКХ үлэлэтэн АКЦга итиини киллэрбиттэрэ.

2013 с. энергоцентры ООО “Гларимак“ генеральный директор Гларимак Георгий Федерович туттарбыта. Бу энергоцентр уоту биэрэр уонна итиини биэрэр котельнайдаах. Онон икки бөһүөлэгинэн уот сандааран турар.

2017 сыллаахха 50/18 миэстэлээх саҥа оскуола – саат сваята туспутэ. Бюджет суоҕунан, оскуола тутуута сыл аайы көһөрүллэн иһэр.

2017 сыллаахха оптоволоконнай Интернет вышката турбута. 2018с. Сангар бөһүөлэгэр Интернет ситимэ холбоммута, Кальвицаҕа 2019 сыл сэтинньи ыйга холбообуттара.

2017 сыллааахха ФАП тутуллубута, 2018 сылга үлэҕэ киирбитэ.

2018 сыллаахха сайын устата административнай култуурунай киин тутуллан, алтынньы 9 күнүгэр оскуола быһыытынан аанын арыйбыта. Улуустааҕы администрация соругунан кабинеттары кылааска арааран туппуттара, оҕо саадыгар анаан спорт саалатыттан быһан оҥорбуттара.