2 зал: "Балыктааһын - сүрүн дьарыкпыт"

Кальвица бөһүөлэгэ аан-бастаан балык артыалын быһыытынан тэриллибитэ. 1936 сыллаахха, ол саҕана биьиги Кальвица бөьүөлэкпит «Собоһут» дэнэр эрдэҕинэ, манна балык артыала тэриллэн улэтин саҕалаабыта. Оттон балык хаһаайыстыбата бастаан Чочума диэн сиргэ улэтин саҕалаабыта, икки сыл иһигэр кыра балык тэрилтэтэ атаҕар бигэтик туран, 1938 сылтан ыла, бу тэрилтэ балык собуота диэн ааттанар буолбута. Бөһүөлэк колхуос буолан баран кырымахтаах саһылы, сүөһүнү, сылгыны иитэллэрэ.
Кэлин бөһүөлэккэ, омугунан финн, герой летчик Отто Артурович Кальвица үтүө аатын үйэтитэн, Кальвица диэн ааты иҥэрбиттэрэ. Манна сүрүннээн удьуор балыксыттар дьиэ кэргэннэрэ, кинилэр төрүттэрэ олороллор. Сүрүн дьарыктара – балыктааһын.
Кальвицалар Бөргө үрэх, Өлүөнэ өрүс сунньун батан, Тиксиигэ тиийэ тыынан, оҥочонон сылдьан балыктаабыттара. Балыктарын, туулээхтэрин, бултарын бүтүннүү государство5а туттараллара. Кинилэр улахан кыахтаах, бигэ санаалаах, олус хорсун сырыылаах этилэр, ыраах да сылдьан дойдуларыгар, дьонноругар эргиллэн кэлэр дьулуурдара кэмэ суох куустээх этэ. Кыһынын чысхаан тымныыга тоҥон-хатан улэлииллэрэ, илиилэрин-атахтарын да улутэ сыһаллара. Сайынын талах сутукатынан өрүллэн оҥоһуллубут муҥханан өрүскэ уонна үрэххэ балыктыыллара. Муҥханы уксун оҥочо иһигэр бэрийэллэр эбит, кыра да сынньалаҥҥа оҥочолорун иһигэр уу куталлар уьу. Ол талах сутуката кун уотугар хаппатын диэн. Оттон бэчэмэлиир быалара эмиэ талах сутукатыттан хатыллан оҥоһуллубут быа буолар эбит. Сайынын бултаабыт балыктарын кун аайы Таас Тумуска оҥочонон эрдэн илдьэн туттараллара уонна төннөллөрүгэр сүүругү өксөйөн, тоҕоостоох биэрэктээх сиригэр бэчимэнэн соһон уонна эрдэн кэлэллэр эбит.
1959 сыллаахха Кэбээйи оройуонун киинэ Сангаарга көһөрүллүүтүнэн сибээстээн, Кэбээйи балыгын собуотун балыксыттара Бөргө сэлиэнньэтигэр кэлэн холбоспуттара. Сэлиэнньэ улааппыта.

Сэрии кэмигэр Кальвица аатынан балык артыалын балыксыттара Кыһыл армия аһылыгын фондатын хаҥатыыны бэйэлэрин ытык иэстэринэн ааҕынан туран, харыстаммакка бултууллар. 1944 сыл 10 ыйдааҕы былаанын 110% толордулар. (Сана олох.-1944с.)
Бу кыайыыны балык биригээдэлэрин биригэдьиирдэрэ Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун махтал грамоталарынан наҕараадаламмыт Гуляев М.В., Гуляев Г.Д. уонна Гуляев Г.И. сатабыллаах салалталарынан уонна бэйэни харыстаммат үлэлэринэн ситистилэр. Биригээдэлэргэ байыаннай бириэмэ эрэйин курдук тимир дисциплина олохтоммутун түмүгэр бары балыксыттар биир киһи курдук түмсүүлээхтик үлэлииллэр». Сэрии сылларыгар 32 балык холкуоһа, 450 балык биригээдэтэ тэриллибитэ. Ол иьигэр биьиги Кальвицабыт артыала киирэр.

Ол саҕаттан балык собуотугар уйэлэрин угус өттүн анаабыт үтүөкэн дьоннор улэлээбиттэрэ. Ол курдук бастакы биллиилээх балыксыттар: Петр Алексеевич Гуляев – Мандыйа Буотурэ, Егор Петрович Гуляев, Алексей Васильевич Азаров, Гуляев Кирилл Афанасьевич, Гуляев Герасим Дмитриевич, Дьяконова Ульяна Ивановна, Гуляева Федосия Григорьевна 1, Гуляева (Ильинова) Евдокия Степановна, Азаров Григорий Алексеевич, Соловьев Дмитрий Иосифович, Петухов Дмитрий Михайлович, Дьяконов Петр Николаевич (Хаппар уола), Гуляева Федосия Григорьевна 2, Охлопков Иннокентий Перфильевич, Охлопков Иван Перфильевич уо.д.а..

Кэбээйи улууһун, балык собуотун, Кальвицаны аатырдыбыт дьоннор биһиги бөһүөлэкпитигэр аҕыйаҕа суохтар. Бу биһиги бөһүөлэкпит, улууспут историята буолар. Ол курдук Кальвицаҕа балык промышленноһын бэтэрээннэрэ элбэхтэр. Кинилэр ортолоругар нэһилиэк ытык кырдьаҕастара, сэрии кэмигэр балыксыттаабыт тыыл, улэ бэтэрээннэрэ. аксакал балыксыттар, биригэдьиирдэр.

Кальвицалар киэн туттар биригэдьиирдэрэ

Азаров Григорий Алексеевич.

1964 сыллаахха «Якутрыбпром» «Бочуот кинигэатигэр» киирбитэ. 1966 сылаахха Улэ Кыьыл Знамята орден кавалера буолар. 1977 сыллаахха Республикатаа5ы 10-с килбиэннээх улэ кыайыылаахтарын слеттарыгар Москва5а баран кыттан кэлбитэ. 1979 сыллаахха «Якутрыбпром» бочуоттаах Ветерана, 1988 с. «Кэбээйи улууьун бочуоттаах олохтоо5о» ааттар инэриллибиттэр.Саха Республикатын Президенин ыйаа5ынан 1995 сыллаахха Саха Республикатын тыатын хаьаайыстыбатын Государственнай бириэмийэ лауреатын дипломун хаьаайына буолбута.

Новгородов Никифор Григорьевич.

ССРС, РСФСР балыгын промышленноьын социалистическай куоталаьыытынтуйгуна, балык булдугар IX,X,XI пятилеткалар ударниктара, РСФСР балыгын хаьаайыстыбатын Министерствотын Коллегиятын уонна профсоюьун Киин Комитетын Президиумун Социалитическай куоталаьыытын 1975,1976,1977,1979,1990 сыллардаа5ы кыайыылаа5а. «Якутрыбпром» (1979 с.) произвоственнай холбоьугун Бочуотунай кинигэтигэр киллэриллибитэ, 1974сыллаахха Кэбээйи улууьун чемпион балыксыта, <В.И Ленин торообутэ 100 сыла туолуутун бэлиэтээн «Килбиэннээх улэтин иьин> мэтээлинэн на5араадаламмыт, партия Саха уобаластаа5ы комитетын, Миниистэрдэр Сэбиэттэрин, ЫБСЛКС Саха уобаластаа5ы комитетын, «Якутрыбпром» холбоьугун, РСФСР балыгын хаьаайыстыбатын министерствотын РСФСР Аьылык промышленноьын профсоюьун, Киин Комитетын бочуотунай грамоталарынан 52 тогул биьирэммит. Кэбээйи улууьун бочуоттаах гражданина этэ.

Павлов Андрей Алексеевич.

2 тогуллээх сциалистическай куоталаьыы кыайыылаа5а, Пятилетка кыайыылаа5а знактаах , угус элбэх Бочуотунай грамоталаах , Хай5ал , Махтал илиистэрдээх , «Бочуот Знага» орденнаах, улэ ветерана.

Удьуор балыксыттар

Балык собуотун тэриллиитэ

Кэбээйи балык собуота туспа тэрилтэ быһыытынан аан бастаан Таас Тумуска тэриллибитэ. Онно балык тутар подвал, тууһуур уонна хатарар сыах баара. Олорор дьиэлэр, оскуола, электростанция, медпункт, балык тутар пункт тутуллубуттара. 1936-1940 сс. барыта 120-150 тонна, 1941-1945 сс. 205-тэн 427 тоннаҕа дылы балык бултаммыта. Сэрии сылларга балыктааһын уонна балыгы государствоҕа туттарыы былаана улааппыта. Бу кэмнэргэ балык биригээдэлэрэ туттар тэриллэрэ мөлтөх да буоллар, сыл аайы балыктааһын объема үрдүү турбута. Биригээдэлэргэ үксэ дьахталлар уонна кырдьаҕастар этилэр. Үлэһит илии тиийбэт буолан оҕолор кытары балыктыыллара. Сайыҥҥы кэмҥэ артыал салайааччылара эдэр ыччат балыктыыр биригээдэлэрин тэрийэллэрэ, онно оскуола үөрэнээччилэрэ сылдьаллара. Кальвица аатынан артыал үгүс сылларга балык собуотун эрэллээх партнера этэ. 1964 с. артыал ыһыллыбыта уонна балык собуотун оҥорон таһаарар учаастага буолбута. Балыктааһын 70% Кальвицалар толороллоро. 1960-1990 сс. Кэбээйи балыгын собуота сайдыбыт кэмнэрэ этэ. 40-тан тахса сыл бу балык собуотун сайдарыгар бэйэтин сүдү кылаатын, катерга старшинаттан саҕалаан, директорга тиийэ үүммүт Архип Иванович Максимов буолар. Балык хаһаайыстыбатын специалистара: техник О.И. Козванкова; балыгы астаан таһаарар сыах маастардара А.Н. Филиппова, Д.В. Спирина; главнай механик Н.Н. Федоров таһаарыылаахтык үлэлээбиттэрэ.

Балык собуотугар элбэх сыл салайааччыннан үлэлээбиттэрэ: Башарин И.Е., Сметанин Н.Д., Дьяконов В.И., Конторусов М.Е., Максимов В.В., Шаповалов А. уо.д.а. Отдел кадров - Новлянская Т., приемщигынан уонна материальнай бухгалтерынан - Сивцева М. улэлээбиттэрэ.